Zgodnie z dyspozycją art. 1514 kodeksu pracy „Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, z zastrzeżeniem paragrafu 2, ten zaś stanowi, iż kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę i święto przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych w wysokości określonej w art. 1511 § 1, jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego od pracy.”
Pytanie jednak co z wynagrodzeniem kierownika za pracę w tzw ”nadgodzinach” w tygodniu? Zasadą jest, iż za taką pracę wynagrodzenie nie przysługuje. Jednak czy zawsze?
Obecnie coraz częstszą praktyką pracodawców jest powierzanie pracownikowi funkcji kierowniczej i jednoczesne obciążanie go obowiązkami zwykłego, najczęściej podległego mu, pracownika. Praktykę tą, zmierzającą de facto do ominięcia przepisów o nadgodzinach, dostrzegły również Sądy Pracy. W orzecznictwie nie budzi kontrowersji, że pracownik kierujący komórką organizacyjną, wyodrębnioną w strukturze organizacyjnej zakładu pracy, nie zajmuje stanowiska kierowniczego w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, jeśli kieruje on zespołem pracowników przy jednoczesnym wykonywaniu pracy na równi z członkami kierowanego zespołu (…) (wyr. Sądu Najwyższego z 17.11.1981 r., I PR 92/81, OSNC 1982, Nr 5-6, poz. 82).
Prowadzi to do uznania, że zakres zastosowania art. 1514 kp nie obejmuje tych kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych zakładu pracy, których obowiązki nie ograniczają się do organizowania kontroli i nadzorowania czynności pracowników podległej sobie komórki, lecz polegają na wykonywaniu pracy na równi z nimi (por. wyr. Sądu Najwyższego z 13.1.2005 r., II PK 114/04, OSNP 2005, Nr 16, poz. 245). Pozbawienie prawa do oddzielnego wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych (art. 1514) dotyczy tylko wyjątkowych sytuacji i tylko pracowników zajmujących określone stanowiska związane z zarządem zakładem pracy lub jego wyodrębnionej części (wyr. Sądu Najwyższego z 20.9.2005 r., II PK 56/05, OSNP 2006, Nr 13-14, poz. 213).
Jeżeli, więc znaczna część zadań kierownika, które wykonuje on w ramach obowiązków narzuconych mu umową o pracę, jak i faktycznie przez niego sprawowanych mieści się w zakresie obowiązków podległych mu pracowników, to w takiej sytuacji nie ma zastosowania art. 1514 kodeksu pracy, a pracownik taki może domagać się wynagrodzenie za tzw ”nadgodziny”. Ponadto oceniając zakres obowiązków kierownika, należy brać pod uwagę nie tylko postanowienia umowy o pracę, lecz również faktyczny sposób realizacji stosunku pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005, nr 5, poz. 65).
W orzecznictwie podnosi się, że przepis art. 1514 § 1 kp nie oznacza, że kadra zarządzająca w zakładzie nie jest objęta, jak inni pracownicy, maksymalnymi ochronnymi normami czasu pracy – dobowymi i tygodniowymi. W tym zakresie zachowują nadal aktualność poglądy Sądu Najwyższego wyrażane na podstawie obowiązującego przed 1.01.2004 r. art. 135 kp. W odniesieniu do tamtego stanu prawnego wypowiedziano pogląd, że „wszystkie przepisy ograniczające ich czas wolny i prawo do wypoczynku należy wykładać ściśle. Zwrot «w razie konieczności» trzeba rozumieć wąsko – jako sporadyczną potrzebę uzasadnioną sytuacją szczególną, niecodzienną, niezwykłą, nadzwyczajną, wyjątkową, nie zaś jako stałe wykonywanie pracy ponad obowiązujący pracownika czas pracy, wynikające z wadliwie określonego zakresu czynności (ustalenia zadań) lub nieprawidłowej organizacji pracy” (z uzasadnienia wyr. Sądu Najwyższego z 14.5.1998 r., I PKN 122/98, OSNAPiUS 1999, Nr 10, poz. 343; zob. też wyr. Sądu Najwyższego z 5.2.1976 r., I PRN 58/75, OSNC 1976, Nr 10, poz. 223 z aprobującą glosą A. Mirończuka, OSPiKA 1976, Nr 12, poz. 229; wyr. Sądu Najwyższego z 8.6.2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005, Nr 5, poz. 65; wyr. Sądu Najwyższego z 14.12.2004 r., II PK 106/04, OSNP 2005, Nr 15, poz. 221).
Wprawdzie wypełnianie obowiązków pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym wymaga wykonywania pracy niejednokrotnie ponad ustawowe normy czasu pracy, jednakże pracodawca nie jest uprawniony do stałego obarczania takiego pracownika pracą w ponadnormatywnym wymiarze (por. wyr. Sądu Najwyższego z 26.3.1976 r., I PRN 9/76, niepubl.). Stałe świadczenie pracy w przedłużonym czasie pracy nie należy do obowiązków pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym (por. wyr. Sądu Najwyższego z 12.4.1988 r., I PR 11/88, PiZS 1988, Nr 8, s. 69). Uznać w związku z tym należy, że przepis art. 1514 § 1 kp nie ma zastosowania do przypadku stałego zatrudnienia ponad ustawowy czas pracy pracowników zajmujących kierownicze i inne samodzielne stanowiska pracy (por. wyr. Sądu Najwyższego z 12.3.1976 r., I PR 13/76, OSN 1976, Nr 10, poz. 230).
Wobec tego, zakres obowiązków pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym powinien być tak ukształtowany przez pracodawcę, by w prawidłowym założeniu mógł on je wykonać w ustawowym czasie pracy. O zakresie obowiązków pracownika decyduje nie tylko rodzaj wykonywanej pracy, ale również rozmiar wynikających z niej zadań (czynności), które powinny być tak określone, by ich wykonanie w normalnym czasie pracy było obiektywnie możliwe (wyr. Sądu Najwyższego z 27.6.1977 r., I PRN 86/77, w: J. Iwulski, Kodeks pracy, s. 561). Jeżeli zakres, czy rodzaj przydzielonych pracownikowi zadań pozwoli na ustalenie, iż nie są one możliwe do wykonania w normalnym czasie pracy, lecz wymagają stałego jego przekraczania, wówczas może okazać się, że także pracownikowi zajmującemu kierownicze stanowisko będzie przysługiwało wynagrodzenie za godziny nadliczbowe.
W rezultacie, w wyroku z dnia 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, Sąd Najwyższy stwierdził, że osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych nie mogą być pozbawione prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli wskutek niezależnej od nich wadliwej organizacji pracy są zmuszone do systematycznego przekraczania obowiązujących norm czasu pracy (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 grudnia 2004 r., II PK 106/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 221, gdzie stwierdzono, że powodowane względami organizacyjnymi, stałe wykonywanie pracy ponad normę czasu pracy przez pracownika zajmującego stanowisko kierownicze nie pozbawia go prawa do dodatkowego wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych). Oznacza to, że w tych przypadkach znajdą zastosowanie przepisy określające zarówno dopuszczalność zatrudnienia w godzinach nadliczbowych, jak i zasady wynagradzania pracy nadliczbowej. W tym zakresie nie należy natomiast stosować art. 1514 § 1 kp.
Kancelaria Adwokacka Adwokata Aleksandra Domka z siedzibą w Bydgoszczy posiada doświadczenie w dochodzeniu roszczeń o których mowa w niniejszym artykule. W ramach świadczonej pomocy prawnej oferujemy możliwość udzielenia porady prawnej, przeprowadzenie negocjacji z pracodawcą, przygotowanie pozwu do Sądu Pracy i zastępstwo procesowe przed Sądem.