Podział majątku wspólnego małżonków jest jedną z najtrudniejszych tzw. spraw działowych w polskim prawie cywilnym. Sprawa o podział majątku może zostać rozwiązana konsensualnie lub przed sądem. Podział majątku może być dokonany przed rozwodem, w jego trakcie, lub po jego orzeczeniu.

Fundamentalne znaczeniem ma tu kwestia ustroju majątkowego w jakim znajdują się małżonkowie. Ustrój majątkowy, są to zasady określające stosunki majątkowe w małżeństwie. Wyróżniamy 3 typy ustroju majątkowego małżeńskiego, są nimi:

1. Ustawowy ustrój majątkowy, a więc wspólność małżeńska, która obowiązuje z mocy prawa, od momentu zawarcia związku małżeńskiego. Jeśli małżonkowie nie zdecydują się na zawarcie umowy określającej ustrój majątkowy w postaci intercyzy, to automatycznie zgodnie z prawem rodzinnym, małżonków łączy ustawowy ustrój majątkowy, a więc wspólność majątkowa.

2. Umowny ustrój majątkowy, to zawarcie przed notariuszem umowy, określającej zasady stosunków majątkowych małżeńskich. Intercyzę można zawrzeć zarówno przed jak i po ślubie. Małżonkowie wspólnie mogą swobodnie zmieniać treść umowy oraz zrezygnować z intercyzy w dowolnym momencie. Wyróżniamy cztery ustroje umowne:

a) Ustrój wspólności rozszerzonej, który polega na tym, że do majątku wspólnego włączone zostają przedmioty, które w ustroju ustawowym należałyby do odrębnych majątków osobistych, na przykład auto zakupione przed ślubem, wejdzie w skład majątku wspólnego;

b) Ustrój wspólności ograniczonej, który polega na tym, że z majątku wspólnego wyłączone zostają przedmioty, które w ustroju ustawowym należałyby do wspólnego majątku, są to rzeczy lub prawa, które pozostaną w majątku osobistym;

c) Ustrój rozdzielności majątkowej zwykłej, który polega na tym, że jeśli zostanie zawarty przed wejściem w związek małżeński, to każdy z małżonków zachowuje swój majątek osobisty nabyty przed ślubem i po ślubie i będzie nim zarządzać w sposób samodzielny;

d) Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, który polega na tym, że każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem, jednak gdy ustrój ten przestanie obowiązywać np. w wyniku rozwodu, to małżonek ma prawo do wyrównania dorobku.

3. Przymusowy ustrój majątkowy, to powstanie pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej:

a) W wyniku uprawomocnienia się wyroku sądu, gdy jeden ze współmałżonków wniesie o orzeczenie rozdzielności majątkowej, lub gdy jeden z wierzycieli małżonków złoży stosowny pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej;

b) Z mocy prawa, a więc w sytuacji, np. gdy dochodzi do orzeczenia przez sąd separacji, ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków lub gdy jeden z małżonków ogłasza upadłość.

Podział majątku dokonany może być więc na podstawie notarialnej umowy pomiędzy stronami lub w wyniku orzeczenia sądu. Majątek wspólny małżonków, to nabyte w trakcie trwania małżeństwa nieruchomości oraz wszelkiego rodzaju dobra materialne, które stanowią własność obu stron.

Majątek osobisty to natomiast, wszelkie nabyte przedmioty oraz nieruchomości przed zawarciem małżeństwa, prawa autorskie i pokrewne, przedmioty służące zaspokojeniu wyłącznie potrzeb osobistych jednego z małżonków (np. okulary korekcyjne), przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis czy darowiznę, przedmioty z tytułu odszkodowania lub zadośćuczynienia, czy nagrody. Pamiętać należy, iż powyżej wymienione dobra nie wliczają się w skład majątku wspólnego, a więc nie można dokonać ich podziału.

Pamiętać należy, iż w postępowaniu o podział majątku przed rozwodem konieczne jest najpierw złożenie pozwu o zniesienie wspólności, a więc rozdzielność majątkową, która toczy się w trybie procesu, a następnie wniosku o podział majątku wspólnego, która toczy się w trybie nieprocesowym. Co za tym idzie nie można ich połączyć i rozpatrywać wspólnie. W sprawach majątkowych niezbędna może być pomoc adwokata lub radcy prawnego. Natomiast jeśli chodzi o podział majątku przed notariuszem, można ustanowić rozdzielność majątkową i dokonać podziału majątku podczas jednej czynności, zawartej w akcie notarialnym.

Zarówno przed sądem jak i przed notariuszem podział następuje w trzech trybach, które mogą występować wspólnie, tj. poprzez:

a) Podział rzeczy wspólnej, który ma pierwszeństwo i/lub;

b) Przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty i/lub;

c) Licytacją sprzedaży rzeczy wspólnej, który stosowany jest w ostatniej kolejności.

Rozpoczęcie drogi sądowej, polega na złożeniu wniosku o podział majątku wspólnego do sądu rejonowego właściwego dla miejsca położenia dóbr stanowiących majątek wspólny. Wniosek ten może być zawarty również w pozwie o rozwód składanym do sądu okręgowego. Wniosek powinien zawierać dokładne informacje na temat składników majątku wspólnego oraz ich wartości. Wraz ze złożeniem wniosku konieczne jest uiszczenie opłaty sądowej. W przypadku braku porozumienia stron, co do wartości majątku stanowiącego przedmiot sporu, sąd może powołać biegłego. Wówczas podział majątku oparty będzie o wartość przedstawioną w opinii biegłego, a nie wynikającą ze złożonego wniosku.

Sąd zasadniczo dokonuje równego podziału majątku wspólnego. Strony mają jednak prawo do żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Sąd może ustalić nierówne udziały w majątku małżonków, jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki, a mianowicie ważne powody oraz różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego. W takiej sytuacji konieczne będzie przedstawienie dowodów (dokumentacji, jak i zeznań świadków) na większy nakład pracy, czasu i finansów poniesiony przez jedną stronę na budowanie majątku wspólnego.

Jak wskazywano powyżej, do podziału majątku wspólnego może dojść również w trakcie rozwodu. Wówczas konieczny jest do tego wniosek jednej ze stron. Na podstawie wniosku, sąd może w wyroku rozwodowym dokonać podziału majątku wspólnego. Dokonanie podziału majątku w postępowaniu dotyczącym rozwodu uwarunkowanej jest tym, ze podział ten nie może powodować nadmiernej zwłoki, a więc przedłużać postępowania dotyczącego rozwodu i pozostać w zgodzie z zasadą ekonomiki procesowej. Zatem pamiętać należy, iż podział majątku w postępowaniu rozwodowym uzależniony jest od oceny i uznania sądu.

Pomoc prawna adwokata obejmuje między innymi sporządzenie wniosku i przygotowanie niezbędnej dokumentacji, zapewnia profesjonalne reprezentowanie interesów klienta na każdym etapie sprawy, zarówno w sądzie jak i podczas przedsądowych negocjacji. Adwokat pomoże w opracowaniu strategii procesowej, związanej z podziałem majątku jak i prowadzeniu postępowania rozwodowego. Ponadto prawnik pomoże zabezpieczyć interesy klienta podczas tworzenia umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej czy jej zniesienie. Wiedza prawnicza będzie przydatna również przy ustaleniu czy może nastąpić nierówny podział majątku.