Najczęściej spotykanymi formami testamentów są testament spisany własnoręcznie oraz testament notarialny. Testament notarialny sporządza notariusz, natomiast testament własnoręczny należy w całości napisać pismem ręcznym, podpisać i opatrzyć datą oraz oczywiście winien on zawierać treść rozporządzenia testamentowego, czyli to jak chcemy by spadek po nas został podzielony i komu przypadł.

Zachowek jest formą ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. To majątek, który osoby najbliższe powinny otrzymać od spadkodawcy po jego śmierci, ale nie otrzymają bo zmarły przekazał majątek innym osobom.

W takich sytuacjach pojawia się zachowek jako z reguły kwota pieniężna, której osoby najbliższe spadkodawcy mogą żądać od osób zobowiązanych do zapłaty zachowku. Uprawnienie do żądania zapłaty tej kwoty powstaje wtedy kiedy osoba uprawniona do otrzymania zachowku nie otrzymała należnego jej majątku za życia lub po śmierci spadkodawcy.

Prawo do otrzymania zachowku dotyczy osób, które byłyby powołane do spadku w drodze dziedziczenia ustawowego. Zgodnie z art. 991 § 1 kodeksu cywilnego osobami uprawnionymi do zachowku są:

• a. zstępni spadkodawcy (jego dzieci, wnuki, prawnuki itd.),
• b. małżonek i rodzice spadkodawcy.

U podstaw wydziedziczenia leży przekonanie, że niemoralnym i krzywdzącym byłoby zezwolenie na to, aby osoba, która zachowywała się w sposób wysoce niewłaściwy i karygodny względem spadkodawcy, po jego śmierci uzyskała jakąkolwiek korzyść majątkową.

Skuteczne wydziedziczenie oznacza, że osoba wydziedziczona nie tylko nie może otrzymać zachowku po spadkodawcy, ale jest w ogóle wyłączona z dziedziczenia po nim.

W sytuacji, gdy wydziedziczony został zstępny spadkobiercy, jego zstępni nie tracą uprawnienia do zachowku. Pozbawienie zachowku dotyczy tylko osoby wskazanej w testamencie.

Osoba, która uważa, że została niesłusznie wydziedziczona może w celu dochodzenia swoich praw złożyć do sądu pozew o zapłatę zachowku przeciwko innym osobom zobowiązanym do jego zapłaty.

Z chwilą śmierci spadkodawcy spadkobierca nabywa spadek z mocy samego prawa.

W myśl art. 1012 Kodeksu cywilnego spadkobierca ma trzy możliwości co zrobić ze spadkiem:

• przyjąć spadek wprost (czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe),
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza(z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe),
• odrzucić spadek.

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku skutkuje tym, że spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył momentu otwarcia spadku.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.

W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.

Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Do zachowania terminu, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.

Zdarzają się sytuacje, w których niezadowoleni spadkobiercy decydują się na podważenie testamentu notarialnego. Zwłaszcza wtedy, gdy mają podejrzenie, że zapisy znajdujące się w dokumencie nie są zgodne z prawem.

Prawo do podważenia testamentu notarialnego zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy.

Unieważnienie testamentu jest możliwe wtedy, gdy:

• a. podczas jego sporządzania spadkodawca był w złym stanie psychicznym, np. w wyniku zaburzeń lub poważnej choroby, które mogły mieć wpływ na jego działanie. W tym celu trzeba zgromadzić mocne, potwierdzające to dowody, czyli dokumentację medyczną i zeznania świadków.
• b. testament został spisany pod wpływem groźby lub błędu, który mógł wpłynąć na jego treść.

W art. 1019 § 1 k.c., w którym jest wskazane, że jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

• a. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
• b. spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Z reguły jako prawnie relewantny kwalifikuje się na tle art. 1019 § 1 k.c. błąd składającego oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, co do składu majątku spadkowego.

Według pierwszej możliwości, może tu wchodzić zarówno błąd co do tego, co wchodzi w skład majątku spadkowego (ilościowy, np. niewiedza o istnieniu określonych aktywów lub pasywów), jak i polegający na błędnym oszacowaniu wartości poszczególnych składników spadku.

Powszechnie dopuszcza się, aby osoba, która składając oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, pozostawała w błędnym przeświadczeniu co do składu majątku spadkowego, mogła uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli (tzw. błąd co do przedmiotu spadku).

Za błąd co do przedmiotu spadku uważać należy brak wiedzy spadkobiercy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego. Zazwyczaj sprowadzać się to będzie do wiedzy spadkobiercy o stanie zadłużenia spadku.

Zgodnie z art. 88 § 2 k.c. uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku wygasa:

• w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia,
• a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

W art. 1019 § 2 k.c. (por. https://www.saos.org.pl/judgments/432896) ustawodawca przewidział, że spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Natomiast uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd (§ 3).

Po nowelizacji przepisów kodeksu cywilnego, od dnia 18 października 2015 r., główną zasadą dziedziczenia przyjętą w prawie spadkowym jest dziedziczenie długów spadkowych z dobrodziejstwem inwentarza, co stanowi niewątpliwe korzystniejsze rozwiązanie dla spadkobiercy w porównaniu do przepisów obowiązujących wcześniej.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi zmarłego tylko do wysokości wartości majątku, jaki odziedziczył. Oznacza to, że długi spadkodawcy zostają spłacane wyłącznie z majątku, który otrzymał spadkobierca. Nie odpowiada on bowiem swoim majątkiem za długi spadkowe.

Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu mogą złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza.

Wykaz inwentarza składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem.

Wykaz inwentarza może zostać złożony wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.

W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku.

Wykaz inwentarza składany w sądzie sporządza się według ustalonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości wzoru.