Obowiązek alimentacyjny to instytucja prawna mająca na celu zapewnienie środków utrzymania członkom rodziny, którzy nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Najczęściej dotyczy on rodziców zobowiązanych do utrzymywania swoich dzieci (np. po rozwodzie). Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice są zobowiązani do zapewnienia środków utrzymania dziecku, które nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, chyba że dochody z jego majątku pokrywają koszty związane z jego utrzymaniem i wychowaniem. Obowiązek ten powstaje już w momencie narodzin dziecka i trwa do czasu, aż osiągnie ono samodzielność. Warto podkreślić, że usamodzielnienie nie jest równoznaczne z osiągnięciem pełnoletniości, bowiem w sytuacji niemożności samodzielnego utrzymania się przez osobę uprawnioną w skutek kontynuacji edukacji, podnoszenia kwalifikacji zawodowych, bądź stanu zdrowia obowiązek alimentacyjny trwa nadal.
Warto jednak pamiętać, iż istnieją także inne rodzaje obowiązku alimentacyjnego np. rozwiedziony małżonek (zobacz też rozwody – prawnik), który nie ponosi wyłącznej winy za rozkład pożycia małżeńskiego, a znajduje się w niedostatku, może żądać od byłego współmałżonka dostarczenia środków utrzymania adekwatnego do swoich usprawiedliwionych potrzeb oraz możliwości majątkowych i zarobkowych osoby zobowiązanej.
Alimenty mają na celu zapewnienie osobie uprawnionej środków na codzienne utrzymanie, obejmujących m.in. wyżywienie, odzież, obuwie, koszty mieszkania, wypoczynku, leczenia. W razie potrzeby obejmują również kwestie związane z rozwojem fizycznym oraz intelektualnym. Zarówno środki utrzymania, jak i wychowania mają na celu zaspokojenie uzasadnionych potrzeb uprawnionego.
Obowiązkiem dłużnika alimentacyjnego jest regularne i pełne opłacanie alimentów. Niestety, zdarzają się sytuacje, w których z różnych przyczyn zaprzestaje on wywiązywania się z tego zobowiązania. Może to prowadzić do poważnych trudności finansowych osoby uprawnionej. Polskie prawo przewiduje jednak mechanizmy, które umożliwiają dochodzenie i odzyskanie zaległych świadczeń.
1. Dochodzenie alimentów w postępowaniu egzekucyjnym
W sytuacji braku regulowania alimentów przez dłużnika alimentacyjnego określonych w tytule egzekucyjnym, a więc np. w wyroku sądowym, po nadaniu mu klauzuli wykonalności można zwrócić się do komornika sądowego, aby ten wszczął egzekucję.
A) Gdzie należy złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji?
Wniosek o wszczęcie egzekucji należy złożyć u komornika sądowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika lub – alternatywnie – u komornika właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela.
B) Co jest niezbędne do złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji?
Kluczowym elementem niezbędnym do rozpoczęcia egzekucji świadczeń alimentacyjnych jest posiadanie przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego, którym jest m.in. orzeczenie sądu, ugoda, akt notarialny lub inne dokumenty opatrzone klauzulą wykonalności, czyli urzędowym stwierdzeniem, że dany tytuł egzekucyjny podlega wykonaniu w drodze egzekucji.
C) Co powinien zawierać wniosek o wszczęcie egzekucji?
- Miejsce i data sporządzenia wniosku;
- Wskazanie komornika, do którego wniosek jest adresowany;
- Dane wierzyciela (imię, nazwisko, adres, numer PESEL, numer telefonu, numer rachunku bankowego, a jeżeli w sprawie występuje małoletni wówczas należy także wskazać dane przedstawiciela ustawowego);
- Dane dłużnika (imię i nazwisko, adres, numer PESEL, imiona rodziców;
- Wskazanie świadczenia wraz z wysokością zaległości;
- Wskazanie sposobów egzekucji ( np. Z wynagrodzenia za pracę, z wierzytelności z rachunku bankowego, z ruchomości);
- Własnoręczny podpis;
- Oświadczenie o wyborze komornika;
- Wymienienie załączników.
2. Fundusz alimentacyjny
Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, w sytuacji gdy ich egzekucja okazała się bezskuteczna.
Bezskuteczność egzekucji, zgodnie z ustawą o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, oznacza sytuację, w której w ciągu ostatnich dwóch miesięcy nie udało się wyegzekwować pełnej kwoty należnych alimentów, zarówno zaległych, jak i bieżących. Egzekucję uznaje się za bezskuteczną także wtedy, gdy jej wszczęcie lub prowadzenie wobec dłużnika przebywającego poza granicami Polski jest niemożliwe, zwłaszcza z powodu:
- braku podstawy prawnej do podjęcia działań egzekucyjnych w kraju zamieszkania dłużnika;
- niemożności ustalenia przez osobę uprawnioną miejsca pobytu dłużnika za granicą.
A) Komu przysługują świadczenia z funduszu alimentacyjnego?
Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej:
a) do ukończenia przez nią 18 roku życia albo
b) do ukończenia przez nią 25 roku życia jeżeli uczy się w szkole lub w szkole wyższej albo
c) bezterminowo – jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.
B) Jakie jest kryterium przyznawania świadczenia z funduszu alimentacyjnego?
Do otrzymania świadczenia z funduszu alimentacyjnego, konieczne jest spełnienie określonego kryterium dochodowego. Pomoc ta przysługuje, jeśli miesięczny dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 1209 zł netto. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 1000 zł.
C) W jakich sytuacjach świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie przysługują?
Świadczenia z funduszu alimentacyjnego nie przysługują, jeżeli:
a) osoba uprawniona została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej;
b) osoba uprawniona zawarła związek małżeński.
D) Wniosek o ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego
W celu uzyskania świadczeń z funduszu alimentacyjnego osoba uprawniona, bądź jej przedstawiciel ustawowy musi złożyć stosowny wniosek w urzędzie gminy lub miasta właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej. Co istotne, informacje przedstawione we wniosku składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Wobec powyższego składający owy wniosek obowiązany jest do zawarcia w nim stosownej klauzuli o świadomości odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.
Wniosek powinien zawierać:
1) dane dotyczące członków rodziny, w tym: imię, nazwisko, datę urodzenia, adres miejsca zamieszkania, stan cywilny, obywatelstwo, płeć, numer PESEL, a w przypadku gdy nie nadano numeru PESEL – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz, o ile wnioskodawca posiada – adres poczty elektronicznej i numer telefonu;
2) oświadczenie wnioskodawcy o przekazaniu organowi prowadzącemu postępowanie egzekucyjne wszelkich znanych mu informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu;
3) oświadczenie wnioskodawcy o miejscu zamieszkania, wieku, zatrudnieniu i sytuacji ekonomicznej osób zobowiązanych względem osoby uprawnionej do alimentacji.
Do składanego wniosku należy dołączyć zaświadczenie organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne (czyli najczęściej komornika sądowego) o bezskuteczności egzekucji zawierające informację o stanie egzekucji, przyczynach jej bezskuteczności oraz o działaniach podejmowanych w celu wyegzekwowania zasądzonych alimentów.
Warto mieć na uwadze, iż organ może wstrzymać wypłatę świadczenia z funduszu alimentacyjnego, jeżeli osoba uprawniona lub jej przedstawiciel ustawowy, składający wniosek o świadczenie:
A) nie udzielił wymaganych wyjaśnień w określonym terminie;
B) odmówił złożenia wymaganych wyjaśnień mających wpływ na prawo do świadczenia;
C) Odmówił przekazania organowi egzekucyjnemu informacji istotnych dla skuteczności egzekucji;
D) Przekazał organowi egzekucyjnemu nieprawdziwe dane;
E) Nie odbiera świadczeń przez trzy kolejne miesiące.
Natomiast w sytuacji zmiany sytuacji rodzinnej lub dochodowej mającej wpływ na prawo do świadczeń, bądź w sytuacji, gdy egzekucja stała się skuteczna, bądź gdy świadczenie zostało pobrane nienależnie organ właściwy może zmienić, bądź uchylić decyzję przyznającą świadczenie.
3. Prawo karne
Jeśli egzekucja komornicza nie przyniesie rezultatów, możliwe jest złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa wraz z wnioskiem o ściganie sprawcy przestępstwa niealimentacji. Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa może przybrać zarówno formę ustną, jak i pisemną.
Decydując się na złożenie zawiadomienia w formie ustnej należy udać się na dowolną jednostkę policji lub prokuratury i zadeklarować chęć złożenia takiego zawiadomienia. Wówczas przez policjanta, bądź prokuratora zostanie sporządzony protokół obejmujący okoliczności dotyczące możliwości popełnienia przestępstwa.
Natomiast w sytuacji złożenia pisemnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa należy pamiętać o kluczowych elementach takiego pisma:
- wskazanie miejscowości oraz daty;
- oznaczenie organu, do którego jest skierowane (policja, prokuratura);
- oznaczenie danych osoby składającej zawiadomienie wraz z adresem, numerem telefonu;
- treść zawiadomienia wraz z dowodami na poparcie podnoszonych okoliczności;
- wniosek o wszczęcie i prowadzenie postępowania przygotowawczego w sprawie;
- wniosek o ściganie;
- własnoręczny podpis osoby składającej zawiadomienie;
- wymienienie załączników.
Nieuregulowanie obowiązku alimentacyjnego może skutkować odpowiedzialnością karną. Zgodnie z art. 209 Kodeksu karnego, za uchylanie się od płacenia alimentów grożą różne sankcje, w tym:
- grzywna,
- kara ograniczenia wolności,
- kara pozbawienia wolności do roku,
- kara do 2 lat pozbawienia wolności w sytuacji, gdy dłużnik naraża uprawnionego na brak środków do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Istotną kwestią jest fakt, iż postępowanie karne wszczynane jest na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. W sytuacji, gdy pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenie rodzinne albo świadczenie pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa niealimentacji odbywa się z urzędu.
Przęstepstwo niealimentacji dotyczy sytuacji, w której:
A) łączna wysokość powstałych wskutek zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo
B) Opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi, co najmniej 3 miesiące.
